સનાતન સંસ્કૃતિમાં, એકાદશીની તારીખને મોક્ષદાયિની અને શુભ માનવામાં આવે છે. એકાદશીની તારીખમાં આવી જ એક તારીખ દેવશયની એકાદશી છે. શાસ્ત્રોમાં માનવામાં આવ્યું છે કે આ દિવસે ભગવાન શ્રીહરિ નિદ્રા માટે પ્રસ્થાન કરે છે અને ચાર મહિના સૂઈ જાય છે. ભગવાન વિષ્ણુની નિંદ્રાના આ અવધિને ચતુર્માસ પણ કહેવાય છે. આ તિથિ દર વર્ષે અષાઢ મહિનામાં શુક્લ પક્ષની એકાદશી પર આવે છે. આ વર્ષે આ તારીખ 1 જુલાઈ બુધવારે છે. વૈષ્ણવ સંપ્રદાયમાં આ તારીખનું વિશેષ મહત્વ છે. આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ ક્ષીરસાગરમાં સૂવા માટે રવાના થયા હતા. આ દિવસે ભગવાન લક્ષ્મીનારાયણની ઉપાસનાનું વિશેષ મહત્વ છે.
દેવશયની એકાદશી માટે શુભ મુહુર્ત
તારીખ - 1 જુલાઈ, બુધવાર
દેવશયની એકાદશીનો પ્રારંભ - 30 જૂન સાંજે 07: 49
દેવશયની એકાદશીનું સમાપન - 1 જુલાઈ સાંજે 5:30 કલાકે
દેવશયની એકાદશીની પૂજા વિધિ
દેવશયની એકાદશી પર, બ્રહ્મ મુહૂર્તમાં ઉઠીને સૌ પ્રથમ ભગવાન વિષ્ણુને યાદ કરીને તેમને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરો. ત્યારબાદ સ્નાન કરવાના જળમાં ગંગાજળ નાખીને સ્નાન કરો અને વ્રતનો સંકલ્પ લો. સ્નાન કર્યા પછી ભગવાન સૂર્યદેવને અર્ઘ્ય આપો. હવે બાજટ પર ભગવાન વિષ્ણુની તસવીર અથવા મૂર્તિ મૂકો.
શ્રીહરિની ફળો, ફૂલો, દૂધ, દહીં, પંચામૃત, ધૂપ-દીવો વગેરેથી પૂજા કરો. દીવો પ્રગટાવો ભગવાનને પીળી વસ્તુઓ અર્પણ કરો. આખો દિવસ ઉપવાસ કરો અને સાંજના સમયનો પાઠ કરીને ભગવાન વિષ્ણુની આરતી કરો. આ પછી, ફળાહાર લો.
દેવશયની એકાદશી તિથિએ ભગવાન વિષ્ણુના મંત્રોનો જાપ કરવાથી તેમની કૃપા પ્રાપ્ત થાય છે. તુલસી અથવા ચંદનના માળાથી શ્રીહરિ મંત્રનો જાપ કરવો શ્રેષ્ઠ અને શુભ છે. દેવશયની એકાદશી પર ભગવાન વિષ્ણુના આ મંત્રોનો જાપ કરો.
દેવશયની એકાદશી વ્રતકથા
હિંદુ પંચાંગમાં દેવશયની એકાદશીનું વિશેષ મહત્વ છે. દેવશયની એકાદશીના દિવસે ઉપવાસ પણ કરવામાં આવે છે. શાસ્ત્રોમાં દેવશયની એકાદશીના ઉપવાસની વિશેષ પૂજા વિધિનું મહત્વ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. શાસ્ત્રોમાં તેની વિધિ પણ દર્શાવવામાં આવી છે.
દેવશયની એકાદશીને દેવપોઢી એકાદશી પણ કહે છે. અષાઢ સુદ અગિયારશથી ચાર મહિના ભગવાન વિષ્ણુ સાગરમાં શયન કરે છે દેવશયની એકાદશીને દેવપોઢી કે પદ્મા એકાદશીના નામે પણ ઓળખવામાં આવે છે. બીજ એટલે કે બારસના દિવસે વિષ્ણુ શયનોત્સવ મનાવવામાં આવે છે.
આવો સાંભળીએ દેવશયની એકાદશીની કથા
સૂર્યવંશમાં માંધાતા નામે એક સત્યનિષ્ઠ રાજા થઈ ગયો. આ રાજા ગૌ બ્રાહ્મણ પ્રતિપાળ હતો. તેના રાજ્યમાં પ્રજા સર્વ પ્રકારે સુખી હતી. પૂર્વના કોઈ પાપને લીધે રાજ્યમાં સતત ત્રણ વર્ષ સુધી દારૂણ દુકાળ પડયો. લોકોને ભૂખે મરવાનો વારો આવ્યો. સ્ત્રીઓ કરુણ રુદન કરવા લાગી. બાળકોને ભૂખ્યાં નિહાળી મા બાપનું હૃદય દ્રવી ઊઠતું. કેટલાક લોકો ક્ષુધાદેવીના ખપ્પરમાં હોમાઈ ગયા. અનાજના એક એક દાણા માટે લોકો વલખાં મારતાં. અનાજનાં ફાંફાં પડવા માંડયાં.
રાજાએ વિચાર્યું કે અન્ન બ્રહ્મ છે, સમગ્ર વિશ્વનો આધાર અન્ન પર છે. અન્નપૂર્ણાદેવી જરૂર રુઠયાં હોય એવું લાગે છે. તેમાં જરૂર મારો કંઈક દોષ હોવો જોઈએ. આખરે મહર્ષિ અંગિરસના આદેશથી માંધાતાએ અષાઢ સુદ અગિયારશે દેવશયની એકાદશીનું વ્રત કરે છે. મુનિએ કહ્યું કે, “હે રાજન્! આ એકાદશી મનોવાંછિત ફળ આપનારી અને ત્રિવિધ તાપને હરનારી છે. લોકોને માટે આ વ્રત હિતકારી અને પ્રતિકારી છે, માટે તારે અને પ્રજાએ પણ આ દેવશયની એકાદશીનું વ્રત કરવું જોઈએ.
માંધાતાએ પ્રજાના સહકારથી આ એકાદશીનું વ્રત કર્યું. મુશળધાર વરસાદ થયો અને ધરતી હરિયાળી બની, પશુધન બચી ગયું અને લોકો પણ હર્ષવિભોર બની નાચી ઊઠયા! સારા પાકની આશાએ ખેડૂતો આનંદમગ્ન બન્યા. આ વ્રત કરવાથી પ્રજા સુખી થઈ અને દુકાળનું દુઃખ દૂર થયું. અનાજનો મબલખ પાક થયો. માટે ભક્તિ અને મુક્તિ આપનારું આ વ્રત સૌએ કરવું જોઈએ. આ વ્રત કરવાથી ભગવાન વિષ્ણુ પ્રસન્ન થાય છે.
અષાઢ સુદ અગિયારશ એ ‘શયની’ એકાદશી (દેવશયની) કહેવાય છે. આ પરમ પવિત્ર દિવસે વિષ્ણુશયન વ્રત અને ચાતુર્માસ વ્રતના પ્રારંભનો નિયમ લેવામાં આવે છે. મોક્ષની આકાંક્ષા રાખનાર મનુષ્યે આ દિવસે શયન-વ્રત તથા ચાતુર્માસ વ્રતનો આરંભ કરવો જોઈએ.
