એક સમયે. દરરોજની જેમ સમ્રાટ અકબર દરબારમાં બેસીને પોતાની પ્રજાની સમસ્યાઓ સાંભળતો હતો. દરેક વ્યક્તિ પોતાની સમસ્યાઓ લઈને રાજા સમક્ષ હાજર થઈ રહ્યો હતો અને પછી રાઘવ અને કેશવ નામના બે પડોશીઓ પોતાની સમસ્યાઓ લઈને દરબારમાં આવ્યા. તેમની સમસ્યાનું મૂળ તેમના ઘરની વચ્ચે ફળોથી ભરેલું કેરીનું ઝાડ હતું. મામલો આંબાના ઝાડના માલિકી હક્કનો હતો. રાઘવ કહેતો હતો કે ઝાડ તેનું છે અને કેશવ ખોટું બોલે છે. તેમજ કેશવે કહ્યુ તે ઝાડનો અસલી માલિક છે અને રાઘવ જૂઠો છે.
વૃક્ષ એક અને માલિક બે વચ્ચેનો મામલો ખૂબ જટિલ હતો અને બંનેમાંથી કોઈ હાર સ્વીકારવા તૈયાર નહોતું. બંને પક્ષોને સાંભળ્યા અને વિચાર-વિમર્શ કર્યા પછી, બાદશાહ અકબરે આ બાબત તેના એક નવરત્ન, રબલને સોંપી દીધી. મામલો ઉકેલવા અને સત્ય જાણવા માટે બીરબલે એક નાટક રચ્યું.
તે સાંજે બીરબલે બે સૈનિકોને રાઘવના ઘરે જઈને જણાવવાનું કહ્યું કે તેના આંબાના ઝાડમાંથી કેરીઓ ચોરાઈ રહી છે. તેણે બે સૈનિકોને કેશવના ઘરે જઈને આ જ સંદેશો પહોંચાડવા કહ્યું. બીરબલે એમ પણ કહ્યું કે આ સંદેશ આપ્યા પછી તેણે પોતાના ઘરની પાછળ સંતાઈ જવું જોઈએ અને જોવું જોઈએ કે રાઘવ અને કેશવ શું કરે છે. બીરબલે એમ પણ કહ્યું કે રાઘવ અને કેશવને ખબર ન હોવી જોઈએ કે તમે કેરીની ચોરીની માહિતી લઈને તેમના ઘરે જઈ રહ્યા છો. સૈનિકોએ બીરબલના કહેવા પ્રમાણે જ કર્યું.
બે સૈનિકો કેશવના ઘરે અને બે રાઘવના ઘરે ગયા. જ્યારે તેઓ ત્યાં પહોંચ્યા ત્યારે તેમને ખબર પડી કે રાઘવ અને કેશવ બંને ઘરે નથી, તેથી સૈનિકોએ તેમની પત્નીઓને આ સંદેશ આપ્યો. જ્યારે કેશવ ઘરે પહોંચ્યો ત્યારે તેની પત્નીએ તેને કેરીની ચોરી અંગે જાણ કરી હતી. આ સાંભળીને કેશવે કહ્યું, "હે ભાગ્યવાન, કૃપા કરીને મને જમડાવી તો દે." કેરીના ચક્કરમાં હવે હું ભૂખ્યો રહીશ? અને કયું ઝાડ મારું પોતાનું છે? ચોરી થતી હોય તો થવા દો. સવારે જોઈ લઈશું.” આટલું કહી તે આરામથી બેસી ગયો અને જમવા લાગ્યો.
તેમજ જ્યારે રાઘવ ઘરે આવ્યો અને તેની પત્નીએ તેને આ વાત કહી તો તે ઝાડની તરફ દોડી ગયો. તેની પત્નીએ પાછળથી બોલાવ્યો, “અરે, ખાવાનું તો ખાઈ લો,” જેના પર રાઘવે કહ્યું, “હું સવારે પણ ખાવાનું ખાઈ શકું છું, પણ જો આજે કેરીઓ ચોરાઈ જશે તો મારી આખા વર્ષની મહેનત વ્યર્થ જશે. " સૈનિકોએ આ આખું દ્રશ્ય
તેમના ઘરની બહાર છુપાઈને જોયું અને દરબારમાં પાછા જઈને બીરબલને કહ્યું.
બીજા દિવસે બંને ફરી કોર્ટમાં હાજર થયા. બંનેની સામે બીરબલે બાદશાહ અકબરને કહ્યું, “જહાંપનાહ, એ વૃક્ષ આખી સમસ્યાનું મૂળ છે. આપણે તે ઝાડ કેમ કાપતા નથી? ન રહેશે વાંસ ન જ વાગશે, વાંસળી અકબરે રાઘવ અને કેશવને આ વિશે પૂછ્યું, "તમે બંને આ વિશે શું વિચારો છો?" આના પર કેશવે કહ્યું, “સાહેબ, તમારો રાજ્ય છે તમે જે કહો તે હું ચુપચાપ સ્વીકારીશ.” રાઘવે કહ્યું, “સાહેબ, મેં એ ઝાડને સાત વર્ષથી પાણી પીવડાવ્યું છે. જો તમે ઇચ્છો તો કેશવને આપો, પણ મહેરબાની કરીને તેને કાપશો નહીં. હું તમારી આગળ વિનંતી કરુ છુ.”
બંનેની વાત સાંભળીને અકબર રાજાએ બીરબલ તરફ જોયું અને કહ્યું, "બીરબલ, હવે તારે શું કહેવું છે?" આ પછી બીરબલે રાજાને ગઈ રાતની ઘટના સંભળાવી અને હસતાં હસતાં કહ્યું, “મહારાજ, ઝાડ એક અને માલિક બે, આ કેવી રીતે થઈ શકે? ગઈકાલે રાત્રે બનેલી અને આજે જે ઘટના બની તે પછી સાબિત થઈ ગયું છે કે રાઘવ જ ઝાડનો અસલી માલિક છે અને કેશવ ખોટું બોલી રહ્યો છે.
આ સાંભળીને રાજાએ બીરબલના વખાણ કર્યા. તેણે રાઘવને તેના અધિકારો માટે લડવા બદલ અભિનંદન આપ્યા અને કેશવને ચોરી અને જૂઠું બોલવા બદલ જેલ હવાલે કરવાનો આદેશ આપ્યો.
વાર્તાની શીખ:
એક વૃક્ષ અને બે માલિકોની વાર્તામાંથી, આપણે શીખીએ છીએ કે સખત મહેનત કર્યા વિના કપટથી બીજાની વસ્તુ ચોરી કરવાથી ખરાબ પરિણામો આવે છે.
