ગાંધર્વોના રાજકુમારનું નામ જીમુતવાહન હતું. તે ખૂબ જ ઉદાર અને સેવાભાવી હતા. વૃદ્ધાવસ્થામાં વાનપ્રસ્થ આશ્રમમાં જતી વખતે જીમુતવાહનના પિતાએ તેમને રાજગાદી પર બેસાડ્યા પરંતુ તેમને રાજ્ય ચલાવવામાં રસ નહોતો. તેણે રાજ્યની જવાબદારી તેના ભાઈઓ પર છોડી દીધી અને તે જંગલમાં તેના પિતાની સેવા કરવા ગયો. જંગલમાં જ જીમુતવાહન મલયાવતી નામની રાજકુમારીને મળ્યા અને તે બંને પ્રેમમાં પડ્યા. એક દિવસ, જ્યારે જીમુતવાહન જંગલમાં મુસાફરી કરતા ઘણા આગળ ગયો, ત્યારે તેણે એક વૃદ્ધ સ્ત્રીને શોક કરતી જોઈ.
પૂછવા પર વૃદ્ધ મહિલા રડી પડી અને કહ્યું - હું સાપ વંશની સ્ત્રી છું, મારો એક જ પુત્ર છે, મને પક્ષી રાજા ગરુડના કોપમાંથી મુક્ત કરવા સાપે આ વ્યવસ્થા કરી છે. તેઓ એક યુવાન સાપને સોંપી દે. તેમાં રોજ એક ગરુડ તેને ખાય જેમાં આજે મારા પુત્ર શંખચુડના બલિદાનનો દિવસ છે. આજે મારા પુત્રનો જીવ જોખમમાં છે અને થોડા સમય પછી હું પુત્રવિહીન થઈ જઈશ. સ્ત્રીને તેના જીવનકાળ દરમિયાન પુત્ર ન થયો તેનાથી મોટું દુ:ખ શું હોઈ શકે?
આ સાંભળીને જીમુતવાહન ખૂબ જ દુઃખી થયા. તેણે વૃદ્ધ સ્ત્રીને આશ્વાસન આપ્યું અને કહ્યું - ડરશો નહીં, હું તમારા પુત્રના જીવનની રક્ષા કરીશ. આજે તેમની જગ્યાએ હું મારી જાતને તેમના લાલ કપડામાં ઢાંકીને કતલના પથ્થર પર સૂઈ જઈશ જેથી ગરુડ મને ખાય પણ તમારો પુત્ર બચી જાય. એમ કહીને જીમુતવાહને શંખચૂડાના હાથમાંથી લાલ કપડું લીધું અને તેને પોતાની આસપાસ વીંટાળ્યું અને ગરુડને બલિદાન આપવા માટે પસંદ કરેલા કતલ પથ્થર પર સૂઈ ગયા. નિયત સમયે, ગરુડ ખૂબ જ ઝડપથી આવ્યા અને જીમુતવાહનને લાલ કપડામાં ઢાંકેલા પંજામાં પકડીને પર્વતની ટોચ પર બેઠા.
ગરુડે તેની સખત ચાંચ વડે પ્રહાર કરીને જીમુતવાહનના શરીરમાંથી માંસનો મોટો ભાગ ફાડી નાખ્યો. આ દર્દને કારણે જીમુતવાહનની આંખોમાંથી આંસુ વહેવા લાગ્યા અને તે વેદનાથી કરગરવા લાગ્યો. ગરુડ આંખોમાંથી આંસુ અને તેના પંજામાં પકડેલા પ્રાણીના મોંમાંથી વિલાપ સાંભળીને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા કારણ કે આવું અગાઉ ક્યારેય બન્યું ન હતું. તેણે જીમુતવાહનને તેનો પરિચય પૂછ્યો. જીમુતવાહને આખી વાર્તા સંભળાવી કે કેવી રીતે તે એક મહિલાના પુત્રને બચાવવા માટે પોતાનો જીવ બલિદાન આપવા આવ્યો હતો. તમે મને ખાઈને તમારી ભૂખ સંતોષો છો.
ગરુડ તેમની બહાદુરી અને બીજાના જીવ બચાવવા માટે પોતાનું બલિદાન આપવાની હિંમતથી ખૂબ પ્રભાવિત થયા હતા. તેને પોતાના માટે પસ્તાવો થવા લાગ્યો, તે વિચારવા લાગ્યો કે આ માણસ છે જે બીજાના પુત્રની રક્ષા માટે પોતાનો બલિદાન આપી રહ્યો છે અને હું તે છું જે દેવતાઓની રક્ષામાં છું પણ હું બીજાના બાળકોનો ભોગ લઉં છું. તેણે જીમુતવાહનને મુક્ત કર્યા. ગરુડે કહ્યું - હે શ્રેષ્ઠ મનુષ્ય, હું તમારી ભાવનાઓ અને ત્યાગથી ખૂબ જ પ્રસન્ન છું. તમારા શરીર પર મેં જે ઘા કર્યા છે તે હું રૂઝું છું. તું તારી ખુશી માટે મારી પાસેથી વરદાન માંગે છે.
રાજા જીમુતવાહને કહ્યું, હે પક્ષીઓના રાજા, તમે સર્વશક્તિમાન છો. જો તમે ખુશ છો અને વરદાન આપવા માંગો છો, તો તમારે સાપને તમારો ખોરાક બનાવવાનું બંધ કરવું જોઈએ. તમે અત્યાર સુધી જે જીવન લીધું છે તે બધાને જીવન પ્રદાન કરો. ગરુડે દરેકને જીવન આપ્યું અને સાપનો બલિ ન આપવાનું વરદાન પણ આપ્યું. આ રીતે જીમુતવાહનની હિંમતથી સાપની રેસનો બચાવ થયો. ગરુડે કહ્યું- તમારી ઈચ્છા પ્રમાણે થશે. હે રાજા! જે સ્ત્રી તમારા બલિદાનની કથા સાંભળશે અને વ્રતનું યોગ્ય પાલન કરશે, તેનું બાળક મૃત્યુના જડબામાંથી પણ બહાર આવશે.
ત્યારથી પુત્રની રક્ષા માટે જીમુતવાહનની પૂજા કરવાની પ્રથા શરૂ થઈ. આ વાર્તા ભગવાન શંકરે માતા પાર્વતીને કૈલાસ પર્વત પર સંભળાવી હતી. જીવતી પુત્રીના દિવસે ભગવાન શ્રી ગણેશ, માતા પાર્વતી અને ભગવાન શિવની પૂજા અને ધ્યાન કર્યા પછી ઉપરોક્ત વ્રત કથા પણ સાંભળવી જોઈએ.
ચિલ્હો સિયારોની વાર્તા.
જીવિત પુત્રિકા વ્રતમાં ચિલ્હો સિયારોની વાર્તા પણ સાંભળવા મળે છે. તેનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન આ પ્રમાણે છે - એક ગરુડ જંગલમાં સેમરના ઝાડ પર રહેતું હતું. નજીકની ઝાડીમાં એક સિંહણ પણ રહેતી હતી, બંને ખૂબ સારૂ બનતું હતું.
ચિલ્હો જે પણ ખાદ્યપદાર્થો લાવતો, તેમાંથી તે ચોક્કસ ભાગ સિયારીન માટે રાખતો. સિયારીને પણ ચિલ્હોની આવી જ કાળજી લીધી. આ રીતે બંનેનું જીવન આનંદથી પસાર થયું. એકવાર જંગલની નજીકના ગામની સ્ત્રીઓ જીઉતિયાની પૂજાની તૈયારી કરી રહી હતી. ચિલ્હોએ ખૂબ ધ્યાનથી જોયું અને આ વાત તેના મિત્ર સિયારોને પણ કહી.
પછી ચિલ્હો-સિયારોએ નક્કી કર્યું કે તેઓ પણ આ ઉપવાસ કરશે. સિયારો અને ચિલ્હોએ ખૂબ જ ભક્તિ અને સમર્પણ સાથે જ્યુતિયાનો ઉપવાસ રાખ્યો, બંને દિવસભર ભૂખ્યા-તરસ્યા રહીને, સારા નસીબની પ્રાર્થના કરતા રહ્યા, પરંતુ જેમ જેમ રાત આવી, સિયારીનને ભૂખ અને તરસ લાગવા લાગી. જ્યારે તે હવે સહન ન કરી શકી, ત્યારે તેણે જંગલમાં જઈને સામગ્રી માટે માંસ અને હાડકાં ખાધા. જ્યારે ચિલ્હોએ હાડકાં ચાવવાનો અવાજ સાંભળ્યો, ત્યારે તેણે પૂછ્યું કે આ શું? કેનો અવાજ હતો.સિયારીને કહ્યું- બહેન, ભૂખને કારણે તેનું પેટમાં ગુડગુડ થઈ રહ્યું છે આ તેનો અવાજ આવે છે, પણ ચિલ્હોને ખબર પડી. તેણે સિયારીનને ખૂબ ઠપકો આપ્યો કે જ્યારે ઉપવાસ ન કરી શકાય તો શા માટે વ્રત રાખ્યું? સિહનને શરમ અનુભવાઈ પણ ઉપવાસ તો તોડી નાખ્યો હતો. ચિલ્હોએ આખી રાત ભૂખ્યા અને તરસ્યા રહીને પોતાનો ઉપવાસ પૂરો કર્યો.
પછીના જીવનમાં, તે બંને માનવ સ્વરૂપમાં રાજકુમારી બની ગયા અને સગી બહેનો બની. સિયારીન મોટી બહેન બની અને તેના લગ્ન રાજકુમાર સાથે થયા. ચિલ્હો નાની બહેન હતી અને તેના લગ્ન તે જ રાજ્યના મંત્રીના પુત્ર સાથે થયા હતા. પાછળથી, બંને રાજાઓ અને મંત્રીઓ બન્યા. સિયારીન રાની જે પણ બાળકો હતા તે મૃત્યુ પામ્યા, જ્યારે ચિલ્હોના બાળકો સ્વસ્થ અને મજબૂત રહ્યા . આનાથી તેને ઈર્ષ્યા થઈ. ક્યારેક તે માથું કાપીને ડબ્બામાં રાખતો, પણ તે માથું મીઠાઈ બની જતું અને બાળકોના વાળ પણ સારા ન રહેતા. તેણે વારંવાર તેની બહેનના બાળકો અને તેના પતિને મારવાની કોશિશ કરી પરંતુ તેમાં સફળતા મળી નહીં. આખરે, દૈવી હસ્તક્ષેપ દ્વારા, તેને તેની ભૂલ સમજાઈ. તેણે માફી માંગી અને તેની બહેનના કહેવા પર, જો તેણે ધાર્મિક વિધિ મુજબ તેની બચી ગયેલ પુત્ર માટે ઉપવાસ રાખ્યો, તો તેના પુત્રો પણ જીવિત રહ્યા
