સ્ત્રી અને પુરૂષ એક જ ગાડીના બે પૈડા છે, જેમાથી જો એક પૈડુ થોડુ પણ ડગમગાયુ તો તેની અસર બીજા પૈડા પર જોવા મળે છે. સ્ત્રી પુરૂશ એક બીજાના પૂરક છે. એકના વગર બીજાનુ કાન ચાલતુ નથી. પણ આ સમાનતામાં જો સ્ત્રી જરા પણ આગળ વધી તો પુરૂષ જાતીને આ જરા પણ ગમતુ નથી. કહેવા માટે તો સ્ત્રી પુરૂષ એકબીજાના પૂરક છે, પરંતુ સમાનતા ફક્ત પુરૂષને ત્યા સુધી જ સારી લાગે છે જ્યા સુધી કે સ્ત્રી તેની સાથે ચાલે પણ તેનાથી આગળ ન રહે.
ઈટલીના વેનિસમાં જન્મેલા ક્રિસ્ટીન ડી પિજાન (1364 થી 1430), એક લેખક અને રાજનીતિક અને નૈતિક વિચારક હતા. જેમણે મધ્યયુગીન કાળ દરમિયાન સ્ત્રી પુરૂષની સમાનતા પર પોતાની પરિભાષા પ્રદાન કરી જે તેમના જ પ્રસિદ્ધ પુસ્તક ધ બુક ઓફ લેડીઝમાં આપવામાં આવી છે.
સ્ત્રી પુરૂષ સમાનતાનો અર્થ
સમાનતાનો અર્થ એ છે કે દરેક વ્યક્તિને તેની પ્રગતિ, તેની વૃદ્ધિ અને વ્યક્તિત્વના વિકાસની તક મળે છે. અને દરેક વ્યક્તિ સાથે સમાન વ્યવહાર થવો જોઈએ, આમાં કોઈ ચોક્કસ વર્ગનો કોઈ અધિકાર નથી. આ જ આધારે સ્ત્રી અને પુરુષને પણ સમાનતાની શ્રેણીમાં લાવવામાં આવે છે.
પરંતુ આપણા દેશની સભ્યતા અને સંસ્કૃતિમાં, ખાસ કરીને લિંગ સમાનતા પર, આપણો સમાજ તેની ભાગીદારીનું પ્રદર્શન આપે છે. જેના કારણે આપણા સમાજમાં એવી વિચારસરણી પ્રવર્તી રહી છે કે સ્ત્રી હંમેશા નબળી હોય છે અને પુરૂષ હંમેશા મજબૂત હોય છે. અને આ મતભેદો સદીઓથી ચાલ્યા આવે છે.
સ્ત્રી અને પુરુષના દરેક વિકાસમાં સમાનતા
દરેક બાળકનો અધિકાર છે કે તેના વિકાસમાં તેની સાથે ભેદભાવ ન થાય. પરંતુ છોકરાઓ અને છોકરીઓ વચ્ચેના તફાવતને કારણે આજે પણ બાળકો સારી રીતે મોટા થતા જોવા મળતા નથી. આજે પણ છોકરાના જન્મમાં મીઠાઈ વહેંચવામાં આવે છે અને છોકરીના જન્મે મારી નાખવામાં આવે છે.
તેમની વચ્ચે ભેદભાવ સદીઓથી ચાલતો આવ્યો છે અને આજ સુધી એ જ પરંપરાનું પાલન કરવામાં આવે છે. જ્યારે આજના આધુનિક યુગમાં મહિલાઓ દરેક ક્ષેત્રમાં પુરૂષો કરતા આગળ આવી રહી છે. તે તેમની સાથે ખભે ખભા મિલાવીને આગળ વધી રહી છે.
છતાં પણ જન્મ સમયના સંદર્ભમાં વિશ્વમાં છોકરીઓનો જીવિત રહેવાનો દર વધુ છે. જ્યારે ભારત એકમાત્ર એવો દેશ છે, જ્યાં છોકરીઓનો મૃત્યુદર ઊંચો છે અને તેમને શિક્ષણ મેળવવાની, કે તેમની શાળા છોડવા દેવામાં આવતી નથી, આ તમામ કુરુતીઓ આપણા ભારત દેશમાં જોવા મળે છે.
લિંગ સમાનતા શું છે?
સ્ત્રી પુરૂષ સમાનતા એ એવી સ્થિતિ છે જ્યારે તમામ મનુષ્યો, તેમના જૈવિક તફાવતોને ધ્યાનમાં લીધા વિના, તમામ તકો, સંસાધનો વગેરેની સરળ અને સમાન ઍક્સેસ મેળવી શકે છે. તેઓએ તેમના ભવિષ્યના વિકાસમાં, આર્થિક સહભાગિતામાં, સામાજિક કાર્યમાં, જીવનશૈલીમાં, નિર્ણય લેવામાં, શિક્ષણમાં, કોઈપણ હોદ્દા અથવા કોઈપણ ક્ષેત્રમાં દરેક કાર્યમાં એકબીજાને છૂટ આપવી જોઈએ, કોઈપણ પ્રકારના મતભેદ ન હોવાને સમાનતા કહેવામાં આવે છે. પુરુષો અને સ્ત્રીઓ.
બાળપણથી જ સ્ત્રી પુરૂષ સમાનતામાં મતભેદ
આપણા ભારત દેશમાં સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતાનો અભાવ બાળપણથી જ જોવા મળે છે. બાળપણમાં છોકરાઓ બહાર જઈને રમી શકે છે. તેમને છોકરીઓ કરતાં વધુ લાડ લડાવવામાં આવે છે.
છોકરીઓ સાથે ઉપેક્ષા કરવામાં આવે છે. છોકરીઓના મનમાં એવા વિચાર રોપી દેવામાં આવે છે કે તમે સ્ત્રી જાતિ છો અને તમારે ઘરના કામકાજમાં પ્રથમ આવવું જોઈએ અને તેથી જ તેમને બાળપણથી જ ઘરનાં કામો સાફ-સફાઈ, રસોઈ બનાવવી, વાસણ ધોવા, કપડાં ધોવા જેવાં કામો કરતાં શીખવાડી દેવામાં આવે છે.
તેવી જ રીતે જો કોઈ છોકરો આ કામ કરે છે તો તેને ઠપકો આપવામાં આવે છે તેને બાયલો પત્નીનો ગુલામ જેવા ઉપનામ આપવામાં આવે છે. તેને કહેવામાં આવે છે કે તું આ કામ માટે નથી બન્યો, તારું કામ માત્ર ઘરે બેસીને ખાવાનું છે અને આ બધું કામ સ્ત્રીઓને કરાવવાનું છે. કારણ કે તમે એક પુરૂષ છો અને આ બધું તમને શોભતું નથી અને આવી માનસિકતા આપણા દેશના ગ્રામીણ વિસ્તારમાં વધુ જોવા મળે છે.
જો કે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી આ પ્રકારની માનસિકતા ઘટી રહી છે. પહેલાના લોકોનુ જ માનવુ હતુ કે પરિવારનું ભરણપોષણ કરવા માટે પુરુષોએ બહાર કામ કરવું જોઈએ અને છોકરીઓએ ઘર સંભાળવું જોઈએ.
શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં સ્ત્રી-પુરૂષ સમાનતા
જો તમારે સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતા જોવી હોય તો શિક્ષણ ક્ષેત્રે જોઈ શકાય છે. આજની તારીખે એક ઓઈસીડી વિકાસ સંસ્થા છે જેનો એકમાત્ર ઉદ્દેશ્ય વ્યક્તિને એક નજરમાં શિક્ષણ પ્રદાન કરવાનો છે.
1960 ના દાયકામાં રચાયેલી ઓઈસીડી સંસ્થા દ્વારા સમગ્ર દેશમાં અવલોકન કર્યું કે શિક્ષણમાં રોકાણ કરાયેલ નાણાકીય અને માનવ સંસાધનોએ સરકારને શાળાના શિક્ષણ વાતાવરણને સુધારવામાં મદદ કરવી જોઈએ, જેથી સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચે કોઈ અસમાનતા ઊભી ન થાય.
અને એવું જ થયું છે. તેમના મતે શિક્ષણ ક્ષેત્રે સ્તર ખૂબ ઊંચું છે અને શિક્ષણનું સ્તર સતત વધી રહ્યું છે. આ સ્તરો દરેક ક્ષેત્રમાં જોઈ શકાય છે. આજે સમાજમાં માત્ર પુરુષ જ એકલો નથી, પરંતુ સ્ત્રી પણ વિજ્ઞાન, ટેક્નોલોજી, એન્જિનિયરિંગ અને ગણિત, આંકડાશાસ્ત્રના ક્ષેત્રમાં સારું સ્થાન બનાવી રહી છે.
જ્યાં મહિલા પ્લેન ઉડાવી રહી છે ત્યાં તે આકાશની ઊંચાઈઓને સ્પર્શી રહી છે. સ્ત્રી અને પુરુષ દરેક ક્ષેત્રમાં સમાન છે. આજે જો પુરુષ કમાય છે અને તેને ઘરમાં લાવે છે તો સ્ત્રી પણ કંઈ ઓછી નથી.જ્યાં તે ઘરના કામકાજ કરે છે, બાળકોની સંભાળ રાખે છે, ઘરના અન્ય સભ્યોની પણ સંભાળ રાખે છે, તે ઘર પણ ચલાવે છે.
અથવ્યવસ્થામાં સ્ત્રી-પુરૂષ સમાનતા
આપણા દેશમાં, લિંગ સમાનતામાં કાર્યસ્થળ તે સ્થાન છે જ્યાં તેણી ઘરની બહાર જાય છે અને તેના પરિવારનું ભરણપોષણ કરવા માટે કામ કરે છે. ત્યાં પણ ભેદભાવ છે. આજે પણ પુરુષ સમાજ સ્ત્રીને પોતાના કરતા નીચા સ્તરે જોવા માંગે છે.
આપણો દેશ હોય કે દુનિયાનો કોઈ પણ દેશ, આ માનસિકતા દરેક જગ્યાએ જોવા મળે છે કે સ્ત્રીઓ હંમેશા પુરૂષો કરતા ઓછી આવવી જોઈએ. જો તે તેના સહકાર્યકર કરતાં વધુ સક્ષમ હોય તો પણ તેને આગળ વધવાની મંજૂરી નથી.
સ્ત્રી આગળ વધવાની કોશિશ કરે તો પણ તેની પીઠ પાછળ તેને ઠપકો આપવામાં આવે છે અથવા તો વાહિયાત વાતો કરીને તેને બદનામ કરવામાં આવે છે. આજે જ્યારે મહિલાઓ દરેક ક્ષેત્રમાં પુરૂષોની સમકક્ષ છે તો આવી માનસિકતા શા માટે?
પુરુષ જાતિએ તેની ક્ષમતા પર પ્રશ્ન ન કરવો જોઈએ અને તેના વિચારોમાં સ્પષ્ટતા લાવવી જોઈએ. કેટલીકવાર મહિલાઓની નિમણૂક અને પ્રમોશન પર, તેમને પ્રોત્સાહિત કરીને જુઓ અથવા તેમના માટે એકવાર સાથે મળીને, તેમને બિરદાવવાનો પ્રયાસ કરો.
અમારા અને તેમનામાં કોઈ ફરક નથી, આમ વિચારો અને જુઓ. તો જ અનુભવાશે કે હા આજે સમાજમાં લિંગ અસમાનતાનો અંત આવશે. આનાથી માત્ર એક ઘર, એક પરિવાર જ નહીં પરંતુ સમગ્ર દેશમાં એટલી ઝડપથી પ્રગતિ થશે કે ગરીબી, લાચારી અને ભૂખમરો જેવી કોઈ ખરાબી નહીં રહે.
ઘરની ચાર દિવાલોમાં સ્ત્રી-પુરુષ સમાનતા
આજની સ્ત્રી જ્યાં ઘરની બહાર નીકળીને દેશનું નામ રોશન કરી રહી છે. પણ સાથે જ પુરૂષોએ એવા વિચારો આજે પણ કાયમ રાખ્યા છે કે ઘરના કામ સ્ત્રીઓ માટે અને ઘરની બહારના કામ પુરૂષો માટે છે. તેનું કારણ એ છે કે તે એવુ સમજે છે કે જો તે ઘરનું કામ કરશે તો લોકો તેની મજાક ઉડાવશે, સમાજ તેની પર હસશે. જ્યારે સ્ત્રી ઘરની બહાર કામ કરી શકે છે તો પુરુષ ઘરનું કામ કેમ નથી કરી શકતો?
જ્યારે સ્ત્રી બાળકોની સંભાળ રાખી શકે છે, તો પુરુષ કેમ નહીં? જેટલા હાથ પગ પુરુષના છે એટલા જ નારી કે સ્ત્રીના છે. છતાં દરેક જગ્યાએ માત્ર મહિલાઓ જ કેમ કચડાય છે. આનું કારણ છે આપણા દેશના કેટલાક જૂનવાણી લોકોએ બનાવેલી પરંપરા, રિવાજો અને રૂઢિવાદી વિચાર, જે ખતમ થવાનું નામ નથી લઈ રહ્યા. પરંતુ તે પણ ઉકેલી શકાય છે. જો કોઈ શિક્ષિત માણસ આગળ આવીને સમાજમાં એવી વિચારસરણી પેદા કરે કે સ્ત્રી-પુરુષ દરેક જગ્યાએ સમાન છે તો આ અસમાનતા બદલી શકાય છે. જો કે, આધુનિકતાની આ દોડમાં લિંગ સમાનતા દેખાવા લાગી છે, જે સમાજ અને દેશની પ્રગતિ માટે ખૂબ સારી છે.
અત્યાધિક સ્ત્રી પુરૂષ સમાનતા નુકશાનદાયક
સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતા તેના જીવનનો સૌથી મહત્વનો પાયો બની શકે છે. જે સમાજ માટે જરૂરી છે. પિતૃસત્તાક વિચારસરણીનો હવે અંત લાવવાની જરૂર છે. પરંતુ માત્ર જ્યાં તે જરૂરી છે, કારણ કે અત્યંત સમાનતામાં કેટલીકવાર મતભેદની પરિસ્થિતિ ઊભી કરે છે, જે વધુ આઘાતજનક છે.
કારણ કે સમાનતાનો અર્થ એવો પણ નથી કે આપણે પશ્ચિમી સભ્યતાને અપનાવીને આપણી સંસ્કૃતિ અને સભ્યતાને ભૂલી જઈએ. કારણ કે વધુ પડતી છૂટ પણ ઘણું નુકસાનકારક હોઈ શકે છે, જેનો અંદાજ આપણે આપણી આધુનિકતાની દોડમાં જીવતા છોકરા-છોકરીઓને જોઈને લગાવી શકીએ છીએ. આની માહિતી તમામ પુરુષો અને સ્ત્રીઓ અને સમાજને છે.
સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતા જરૂરી છે અને આ સમાનતા દરેક જગ્યાએ જોવા મળે છે. પછી એ શિક્ષણનું ક્ષેત્ર હોય કે ઘર કે પછી આપણું કાર્યસ્થળ. જ્યાં આધુનિકતા હોય કે નવી વિચારસરણી હોય, જે જરૂરી હોય તે હોવું જોઈએ.
એવું કહેવાય છે કે દરેક વસ્તુનો અતિરેક નુકસાનકારક છે. મારો મતલબ એ નથી કે મહિલાઓએ આગળ ન વધવું જોઈએ, તેણે પોતાના દેશનું નામ રોશન ન કરવું જોઈએ. સ્ત્રી ભલે આગળ વધી શકે, પણ તે માત્ર સ્ત્રી હોય કે પુરુષ, તેણે એ વાતનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે સમાનતાની શોધમાં તે પોતાની સંસ્કૃતિ, પોતાના રીતરિવાજો, માન, સન્માન વગેરે ગુમાવી ન દે. તેથી સમાનતા જરૂરી છે, પરંતુ સ્ત્રી હોય કે પુરુષ, તેમની વચ્ચે લક્ષ્મણરેખા હોવી પણ જરૂરી છે.
