આપણા પાક. ને ઓછા પાણીની જરૂર કેમ છે ?

ગુજરાતની આ ભૂમિ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે  છે. આ અર્ધ-સુકા જમીનમાં પુષ્કળ ખેતરો છે. ચોમાસું બહુ સારુ નથી. અને ગરમી પણ ખૂબ પડે છે. પરંતુ અહીંના ખેડૂતો દાયકાઓથી આ જમીન પર યોગ્ય રીતે ખેતી કરી રહ્યા છે. આ અર્ધ-શુષ્ક જમીનમાં તેઓ  બાજરી, મકાઇ અને જીરુંની સાથે બીજા કેટલાક મહત્વના પાકની ખેતી કરતા હતા. 

પરંતુ આ ખેડુતોને ખબર નહોતી કે તેમની જુની ખેતીનો પાયો તૂટી રહ્યો છે. 

ખરેખર, આ જમીનને ફળદ્રુપ બનાવવાની કિંમત હવે ચૂકવવી પડી રહી છે. અહીં વર્ષોથી પૃથ્વીની અંદરનુ પાણી શોષીને ખેતરો લહેરાવ્યા હતા. આડેધડ સિંચાઇને લીધે જમીનમાં પાણીની સપાટી સતત નીચે જતી રહી હતી. 2000 ના પ્રારંભિક વર્ષોમાં, જે પાણી 25 મીટર (82 ફુટ) ખોદકામ પર મળ્યું હતું તે નીચે 300 મીટર (984 ફુટ) ની સપાટીએ પહોંચી ગયુ હતું.

સોશ્યલ એન્ટરપ્રાઇઝ નરીતા સર્વિસીસના સ્થાપક, તૃપ્તિ જૈન કહે છે, "ખેડૂત ઊંડા બોરવેલ ખોદવું એ હવે તેનો કોઈ ફાયદો નહોતો. તેનાથી ,ઉલટું, તે ખૂબ મોંઘું થઈ રહ્યું હતું. વર્ષોથી નબળા જળ વ્યવસ્થાપન અને હવામાન પરિવર્તનને લીધે જમીન વેરાન થઈ ગઈ હતી. . તેથી ખેડુતો કામની શોધમાં નીકળ્યા.તેઓ ક્યાં તો કોઈ બીજાની જમીનમાં મજૂરી કરી રહ્યા હતા અથવા શહેરોમાં બાંધકામ સ્થળો પર કામ કરતા હતા.

આખા વિશ્વમાં પાણી ખૂટી  રહ્યુ છે. આજે, તાજા પાણીના ભંડાર અને સ્ત્રોતો પર લોકોનો હિસ્સો વધી રહ્યો છે. લોકો હવે રોજિંદા જીવનમાં વધુ પાણી ખર્ચ કરી  રહ્યા છે. હવામાન પલટાને લીધે, હિમનદીઓ વિશ્વની સૌથી મોટી વસ્તીના કેટલાક ભાગોમાં પીગળી રહી છે. સઘન ખેતીને કારણે ભૂગર્ભ જળના સ્ત્રોતો ઓછા થઈ રહ્યા છે.

યુનાઇટેડ નેશન્સ ફૂડ એન્ડ એગ્રિકલ્ચર ઓર્ગેનાઇઝેશનના એફએફઓ ખાતે કૃષિ વિકાસ અર્થશાસ્ત્ર વિભાગના નાયબ નિયામક, માર્કો સાંચેઝ કહે છે કે તેલ અને સોના જેવા પાણીનું લોકો મૂલ્ય નથી સમજતા. 

તેઓ સમજાવે છે, "લોકોની ખાવાની ટેવમાં પણ પરિવર્તન આવ્યું છે. લોકો વધુ કમાણી કરે છે. તેથી, તેઓ માંસ ખાવામાં વધુ ખર્ચ કરી રહ્યા છે અને તેમનો જળપ્રવાહ પહેલા કરતા વધારે વધી રહ્યો છે

છેલ્લાં બે દાયકામાં પાણીનો દરેક માણસનો હિસ્સો ઘટી ગયો છે. પાણીની દરેક વ્યક્તિની પહોંચમાં 20 ટકાનો વધારો થયો છે.

સંચેઝ કહે છે, "પાણીની પહોંચનો મુદ્દો કેટલાક અન્ય સામાજિક મુદ્દાઓ વિશે પણ કહે છે. સમાજમાં સલામતી, જાહેર આરોગ્ય અને લિંગ સમાનતા જાળવવી પણ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે ઘણા પરિવારોમાં પાણી લાવવાની જવાબદારી મહિલાઓની હોય છે. 

ખરેખર, પાણીની ઉપલબ્ધતાનો મુદ્દો સમાનતાનો મુદ્દો છે. ગરીબ દેશો પહેલેથી જ તેની ઉણપ માટે મોટી કિંમત ચૂકવી રહ્યા છે. ખાસ કરીને આ દેશોમાં તેની ખેતી પર મોટી અસર પડી રહી છે. પરંતુ હવે તે ધનિક દેશોમાં પણ ગરમીનો સામનો કરી રહ્યો છે

FAO રાજ્યના ખાદ્ય અને કૃષિના અહેવાલમાં 20 મી આવૃત્તિમાં જણાવાયું છે કે છેલ્લાં બે દાયકામાં પાણીનો દરેક માણસનો હિસ્સો ઘટ્યો છે. દરેક વ્યક્તિની પાણીની પહોંચમાં સરેરાશ 20 ટકાથી વધુનો ઘટાડો થયો છે.

આ પૃથ્વીના દર છમાંથી એક વ્યક્તિ વાવેતરવાળા વિસ્તારમાં રહે છે, જ્યાં અમુક સમયે પાણીની અછત હોય છે. ત્યાં સતત દુષ્કાળ રહે છે અને તેથી તેમના પરિવારને ખવડાવવાની તેમની ક્ષમતા દુખ થવા લાગે છે. જો કોઈ યોગ્ય ખેતી ન હોય તો, તેઓ વેચવા માટે ટૂંકી વસ્તુઓ ચલાવવાનું શરૂ કરે છે.

આ સ્થિતિમાં, કેટલાક વિસ્તારોની પરિસ્થિતિ ઘણી ખરાબ છે. FAO એ પોતાના અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે જળની અસલામતીથી પ્રભાવિત લોકોમાંથી એક અબજથી વધુ લોકો ફક્ત એકલા એશિયામાં રહે છે. ભારત એશિયા અને વિશ્વભરમાં સૌથી વધુ જળ સંકટ ધરાવતા દેશોમાં શામેલ છે. વિશ્વ બેંક 2012 ના આંકડા દર્શાવે છે કે ભૂગર્ભ જળના ઉપયોગમાં ભારત ટોચ પર છે.

જૈન અને તેમના ભાગીદાર બિપ્લવ કેતન પોલે તેમની નવીનતાને લીધે છેલ્લા દાયકામાં ભારત અને તેના સિવાયના ઘણા ખેડુતોને મદદ કરી છે. આ લોકોએ આ ખેડુતોને પાણીના ઘટાડા અને હવામાન પલટાની સમસ્યાઓનો સામનો કરવામાં મદદ કરી છે.

પોલ અને જૈનની નવીનીકરણનું નામ ભૂંગ્રુ છે. ભૂંગરૂ એટલે પાઇપ. તેની નવી પદ્ધતિમાં વિશાળ પાઇપનો સમાવેશ થાય છે, જે જમીનની અંદર જાય છે અને બે નાના પાઈપોને જોડે છે. જ્યારે ચોમાસામાં પાણી ખેતરો ભરે છે, ત્યારે તે આ બે નાના પાઈપો દ્વારા જમીનની નીચે સંગ્રહિત થાય છે. પાણી ખેતરની સપાટીને ધોવાતું નથી. તેના બદલે આ પાણી ભૂગર્ભમાં જમા થઈ જાય છે. ગુજરાતમાં, તેમની ટીમે એવી મહિલાઓ સાથે વાત કરી, જેમના પરિવારે મહત્તમ ઓ ઊડાઈ સુધી પાઈપો નાખવા માટે, મશીન વગર 20 થી 25 ફૂટ ઊડા કુવા ખોદાવ્યા હતા.  આ ખોદકામ માટી છિદ્રાળુ છે ત્યાં પહોંચવા માટે વપરાય છે અને પાણીને ત્યાં સરળતાથી રાખે છે. ઉનાળામાં, અન્ય પાઈપો જમીનની સપાટી પર નાખવામાં આવે છે, જેના કારણે પાણી આપમેળે અંદરથી ખેતરોની સપાટી ઉપર પાણી આવે છે. આ ક્ષેત્રને ક્યારેય સુકાતું નથી. આ પ્રયોગ ગુજરાતમાં એટલો સફળ રહ્યો કે તે દેશના નવ રાજ્યોમાં પણ થઈ રહ્યો છે. આ ઉપરાંત વિયેટનામ, ઘાના, રવાંડા અને બાંગ્લાદેશમાં પણ આ પ્રયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે.

જૈન કહે છે, "જમીનમાં પાણીનો સારો સંતુલન ખારા પાણીને તે સ્થળોથી દૂર રાખવામાં મદદ કરે છે જ્યાં દરિયાના પાણી પ્રવેશે છે. બાંગ્લાદેશમાં ખારા પાણીની મોટી સમસ્યા છે. બાંગ્લાદેશનો 441 માઇલ લાંબી દરિયાકાંઠાનો વિસ્તાર અડધોઅડધ છે. - ત્રણ કરોડ લોકો રહે છે. આ આખા દેશનો ત્રીજો ભાગ છે. હવામાન પલટાને કારણે સમુદ્રનું સ્તર વધ્યું છે.. આ સાથે, કુદરતી જળાશયોમાંથી વધુમાં વધુ તાજુ  પાણી બહાર આવે છે. આને કારણે, ખારુ પાણી જમીનમાં જાય છે. આ ખારાશ સારા પીવાના પાણીમાં જોવા મળે છે. તો પછી આ પાણી પાક માટે નુકસાનકારક સાબિત થાય છે.

છોડ ત્યાનુ પાણીનુ  શોષણ કરે છે જ્યા  જમીનની ખારાશ ઓછી હોય. આ પાણી છોડના મૂળમાં સંગ્રહિત થાય છે. ઓસ્મોસિસની પ્રક્રિયા દ્વારા, તેમાં ઘણા બધા ક્ષાર એકઠા થાય છે. જ્યારે જમીનમાં ખૂબ ખારાશ હોય છે, ત્યારે આ પ્રક્રિયા ધીમી થઈ જાય છે અને છોડને પાણી શોષવામાં મુશ્કેલી આવે છે. આનાથી છોડનો વિકાસ અટકે છે અને નાના રહે છે 

2014 ના એક અભ્યાસ મુજબ, બાંગ્લાદેશની અર્થવ્યવસ્થામાં કૃષિનો હિસ્સો 20 ટકા છે. પરંતુ છેલ્લા 35 વર્ષ દરમિયાન, જમીનમાં મીઠાના પાણીના પ્રવેશમાં 26 ટકાનો વધારો થયો છે.

બાંગ્લાદેશમાં ઝીંગા માછલીની ખેતી પુષ્કળ છે. પરંતુ મીઠાના પાણીને કારણે મરઘાં ઉછેરને પણ નુકસાન થયું છે. ઝીંગાની ખેતી છેલ્લા ચાર દાયકામાં ત્રણ ગણી વધી છે. ઝીંગાની ખેતી દ્વારા બાંગ્લાદેશના સમુદ્ર વિસ્તારોમાં માછલીઓના નુકસાનની ભરપાઇ કરવામાં આવી રહી છે. પરંતુ પાણીના ખારાશને કારણે ઝીંગા માછલીની ખેતીને નકારાત્મક અસર થઈ રહી છે.. પાણીની ગુણવત્તામાં ઘટાડો થતાં વૈજ્ઞાનિકો ખેડુતોને પડી રહેલી મુશ્કેલીઓનું સમાધાન શોધવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. વૈજ્ઞાનિકો ખેતીને વધુ ટકાઉ બનાવવાના માર્ગો શોધી રહ્યા છે. ખેતીની રીત એવી હોવી જોઈએ કે તે મહત્તમ કુદરતી જળ સિસ્ટમ પર આધારીત હોય.. બાંગ્લાદેશની રાજધાની ઢાકામાં પૂર્વ-પશ્ચિમ યુનિવર્સિટીના કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન અને એન્જિનિયરિંગના પ્રોફેસર મોહમ્મદ સલાહુદ્દીન કહે છે, "સૌ પ્રથમ, ખેડુતોને પાણીનો ટ્રેકિંગ શીખવવો પડે છે. એનો અર્થ એ કે તેઓએ શીખવવું પડશે કે કોઈપણ સમયે તેઓ શોધી શકે છે કે તેમનું કહેવું છે કે, "અમે આખી ઇકો સિસ્ટમ પર નજર રાખી અને તાજા પાણીની પ્રોન ખેતી માટે પાણીની ગુણવત્તા કેવી રીતે મેળવવી તે શોધવાનો પ્રયાસ કર્યો.

અમે અનુભવ કર્યો કે પાણીની બે વિશેષતઓનુ ધ્યાન રાખવુ પડશે. એક પાણીનુ તાપમાન અને બીજુ તેનુ ખારાપણાનુ સ્તર. તેથી અમે તેની નજરમાં એક ટૂલ વિકસિત કર્યો સાથે જ પાણીના બીજા માનકો પણ પણ નજર રાખવાની રીત શોધી કાઢી. 

પોતાની ટીમ   સાથે મળીને સલાહુદ્દીને એક એવું ઉપકરણ બનાવ્યું જે આપમેળે પાણીની ગુણવત્તા પર નજર રાખે છે. આ ક્લાઉડમાં રિયલ ટાઈમ પર ડેટા  અપલોડ કરે છે. આ ઉપકરણનું કદ 4 ગણો 7.5 સેન્ટિમીટર છે. તેમાં ઘણાં સેન્સર લાગેલા છે, જે પાણીનું સ્તર, તેની સ્વચ્છતા, પીએચ, દ્રાવ્ય ઓક્સિજન અને ખારાશ વિશે જાણ થાય છે. 

રિસર્ચરોએ એક એવુ અલગોરિદમ લખ્યુ છે જે સેંસરનો ઉપયોગ દરેક માપ દરમિયાન પાણીની ગુણવત્તાનુ આકલન કરવામાં કરે છે. જો તેમાથી કોઈ કામ નથી કરતઉ તો આ યુઝરના મોબાઈલ પર તરત ચેતાવણી મોકલે છે. સલાહુદ્દીન કહે છે હાલ આ પ્રોટોટાઈપ વેપારના ઉપયોગ માટે તૈયાર નથી પણ તેમની ટીમને અઅશા છે કે તેને જલ્દી બજારમાં ઉતારવામાં આવશે. તેના ડેવલોપર સરકાર સાથે વાતચીત કરી રહ્યા છે.જેથી તેને 90 ડોલર અને દસ ડૉલરની સર્વિસેજ ચાર્જ એક સાથે એક મહિના માટે ખેડૂતોને આપી શકાય. 

ખારા પાણીને ફક્ત બાંગ્લાદેશની એ નદીઓ અને તળાવોને પ્રદૂષિત કરી દીધુ છે જ્યા ઝીંગાની ખેતી થાય છે. પણ તેને ત્યાના મુખ્ય ધાનના ખેતરને પણ બરબાદ કરવા શરૂ કર્યા છે.  વૈજ્ઞાનિકોનુ આકલન છે કે 21મીના મધ્ય સુધી જળવાયુ પરિવર્તન અને તટીય વિસ્તારમાં ઔદ્યોગિક વિકાસને કારણે બાંગ્લાદેશમાં જમીનની ગુણવત્તા ખૂબ ખરાબ થઈ જશે ને તેનાથી ગરમીમા નદીની ખારાશ વધી જશે. વર્લ્ડ બેંકની 2017ની એક સ્ટડીમાં કહેવામાં આવ્યુ છે કે અહીના નવ તટીય વિસ્તારમાં ધાનની પૈદાશ ખૂબ પડી જસહે. હાલત આવા જ રહ્યા તઓ 2050 ધાનની બોડો ધાન જેવા પાકની પૈદાશ 15.6 ટકા ઘટી જશે. 

પાણી અને ઉર્જા જેવા મુદ્દા પર વિશેષજ્ઞા રાખનારી પૈસિફિક નોર્થવેસ્ટ નેશનલ લેબોરેટરીમાં મટેરિયલ સાઈંટિસ્ટ ચિન્મયી સુબ્બન કહે છે, 'ખેતી માટે થોડુ વધુ લવણ પણ નુકશાનદાયક હોય છે. માટીને ઠીક કરનારી વસ્તુ અને ફર્ટિલાઈજર જળપૂર્તિમાં ખારાશ વધારે છે. અમેરિકામાં જ્યા તે કામ કરી છે ત્યા પણ આ જ થઈ રહ્યુ છે. દક્ષિણ એશિયામાં પણ આ હાલત છે. 

યુકેના ખેડૂતો માટે પણ પાણીની ખારાશ એક સમસ્યા છે. લિંકનશાયરના નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં,  ખેતીની જમીનમાં નોર્થ સીનુ ખારુ પાણી પ્રવેશી રહ્યું છે. જેમ્સ વોંગે અહીં એક એવા રિસર્ચ ગ્રુપ સાથે કરી હતી તે જે આ સાબિત કરી હતી કે ખારાશ ફાયદાકારક હોઈ શકે છે. નીચે આપેલા વીડિયોમાં તે મીઠાના પાણીથી ઘેરાયેલા જમીનમાં ઉત્પન્ન થયેલ બટાકાની વેફર ખાતા દેખાય રહ્યા છે. 

ભૂગર્ભ જળના ખારાશને ઘટાડવાની એક રીત એ હોઈ શકે છે કે તેની ટ્રીટમેંટ કરી તેમાંથી થોડું ખાતર દૂર કરી શકાય છે. તે ખેતરોમાં ફરીથી નાખી શકાય છે. તેનાથી ફર્ટિલાઈઝર પર થનારો ખર્ચ થોડો ઓછો કરી શકાશે. જે રકમ વધશે તેનાથી વોટર ટ્રીટમેંટના ખર્ચની થોડી ભરપાઈ થઈ જશે. 

સુબ્બન કહે છે, પરંતુ જળવાયુમાં પરિવર્તનથી ખેડૂત આ પ્રકારની તકનીકને અપનાવવા અને તેમા  રોકાણ કરવામાં અચકાતા હોય છે. ધારો કે તેઓ આ વર્ષે ઘણાં પૈસા ખર્ચ કરીને આ તકનીક અપનાવે છે. લોન લઈને આ નવી તકનીક ખરીદે છે અને ખબર પડી કે આવતા વર્ષે  ઘણો વરસાદ પડ્યો. તો વોટર રીસાઈકિલિંગનુ મોંઘુ  રિસાયક્લિંગની સિસ્ટમનો એવુ ને એવુ જ રહેશે. આટલા ખર્ચને તેઓ કેવી રીતે યોગ્ય ઠેરવી શકશે? "

પીવાના પાણીના ખારાશને દૂર કરવું ખૂબ ખર્ચાળ છે. તેથી, કૃષિ સિંચાઈ માટે શુદ્ધ પાણીનો ઉપયોગ કરવો વધુ મુશ્કેલ બનશે. કૃષિ માટે મળતા પાણી પર મહત્તમ સબસિડી છે.

ભારત જેવા દેશમાં, જ્યાં લોકો પહેલાથી જ પાણીની અછત સાથે ઝઝૂમી રહ્યા છે, અસરકારક સિંચાઇ પદ્ધતિ ખાદ્ય સુરક્ષા અને ખાદ્યપદાર્થોની તંગી વચ્ચેના અંતરને દૂર કરી શકે છે. ઓબ્ઝર્વર રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન, દિલ્હીમાં ક્લાઇમેટ ચેન્જ અને ડેવલપમેન્ટ ફેલો માલાન્ચા ચક્રવર્તી કહે છે કે ખેતીમાં સૌથી વધુ શુદ્ધ પાણીનો ઉપયોગ થાય છે.

ભારતમાં ભૂગર્ભ જળસ્ત્રોતો ઝડપથી ઘટવા લાગ્યા છે. ઉપરાંત, તે વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો ચોખા ઉત્પાદક દેશ છે. ડાંગરના પાકમાં ખૂબ પાણી વપરાય છે. ખરેખર, ડાંગરની ખેતી માટે ખેતર પાણીમાં ડૂબી જવું જોઈએ. ડાંગરના બીજ વાવવાનો ફાયદો એ છે કે તેને નીંદણથી ડર નથી અને તાપમાન પણ જાળવવામાં આવે છે. પરંતુ તેને પાણીની ઘણી જરૂર પડે છે સાથે તે મિથેન ગેસ પણ પૈદા કરે છે. કીચડમાં રહેલા બેક્ટેરિયાને લીધે ગ્રીન હાઉસ ગેસ પણ ઉત્પન્ન થાય છે.

ચક્રવર્તી કહે છે, "આ સ્થિતિને હેન્ડલ કરવા માટે આપણે કેટલાક મોટા ફેરફારો કરવા પડશે. આપણે આપણા પાકને ઉગાડવાની રીત અને સિંચાઈ પદ્ધતિઓમાં કેટલાક નાટકીય ફેરફારોની જરૂર છે. આપણે કયા પ્રકારનો પાક ઉગાડવો તે વિચારવું પડશે. ઉદાહરણ તરીકે, ભારતનો ઉત્તર પશ્ચિમનો મોટાભાગનો વિસ્તાર ડાંગરની ખેતી માટે યોગ્ય નથી.અહી એવા પ્રકારની ખેતી થાય છે જ્યા પાણીની જરૂરિયાત ઓછી હોય છે. 

.

તે કહે છે, "જ્યારે આપણે ઉપજની વાત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે ઘણી વાર જમીનની ઉત્પાદકતા વિશે વિચારીએ છીએ. એક હેક્ટરમાં કેટલું ઉત્પાદન થાય છે તે વિશે આપણે વિચારીએ છીએ. પણ હવે આપણે એ પણ વિચારવઉ પડશે કે કેટલા એકમ પાણીથી કેટલો પાક થશે . આપણે ઉત્પાદકતા માપવાની નવી રીતો વિશે વિચારવું પડશે. આ પાણીનો વધુ પડતો ઉપયોગ અટકાવવામાં મદદ કરી શકે છે.

ડાંગરનો પાક ઘણુ પાણી શોષી લે છે. વિશ્વભરના કૃષિ વૈજ્ઞાનિકો એવો રસ્તો શોધવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે જેનાથી છા પાણીમાં તેની ખેતી થઈ શકે. ઇટાલીના વેનીસના અગ્રણી ચોખા ઉત્પાદકોમાંના એક લા ફાજિયાના કૃષિ નિષ્ણાત મિશેલ કોન્ટ કહે છે, "જ્યારે મે પહેલી વાર સાંભળ્યું કે આપણા ડાંગરનો પાક ડિપ ઈરિગેશનથી થશે ત્યારે મને આશ્ચર્ય થયું." મને આ આઈડિયા એકદમ ફાલતુ લાગ્યો. પરંતુ નવી રીતની મદદથી અમે એટલા જ ચોખાનુ ઉત્પાદન કર્યુ જેટલા  પહેલા કરતા હતા અને ચોખાની ગુણવત્તામાં પણ કોઈ કમી નહોતી.

ડિપ ઈરિગેશનમાં પાણી સીધા પાકના મૂળમાં જાય છે. આ પાણીના લિકેજ અને બાષ્પીભવનને ઘટાડે છે. પ્રથમ, છોડના મૂળ સુધી પહોંચવા માટે ઘણું પાણી બગાડે છે. ડિપ ઈરિગેશન આને અટકાવે છે. પરંપરાગત રીતે સિંચાઈ કરવામાં આવેલા એક એકર રોપવામાં આવેલ ધાનના પાકમાં 1500 ક્યુબિક મીટર પાણી લાગી જાય છે.કોન્ટ કહે છે કે જો આપણે ઉપજમાં વધારો કરવો હોય તો આપણે આટલું પાણી ખર્ચ કરી શકતા નથી. કેટલાક અભ્યાસોએ બતાવ્યું છે કે, ઇટાલીમાં ડાંગર પાકની સિઝનમાં ડિપ ઈરિગેશન પાણીની જરૂરિયાતને અડધી કરી શકે છે. કેટલાક પાકના કિસ્સામાં, પાણીની આવશ્યકતામાં 90 ટકાનો ઘટાડો થઈ શકે છે.

કૉટ કહે છે, "લા ફાજિયાનાનાં ખેતરો દરિયાની સપાટીથી નીચે છે. તેથી પાણીની વ્યવસ્થામાં ક્યારેય કોઈ મુશ્કેલી ઉભી થઈ નથી. પરંતુ છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી વસંત ઋતુની શરૂઆતમાં પાણીનો અભાવ જોવા મળી રહ્યો છે. શિયાળામાં હળવા બરફવર્ષા થાય છે. પહેલાં કરતાં સ્થાનિક નદીઓમાં પાણી ભરાયા નથી ઝરણાંના પૂરતા દબાણના અભાવને કારણે નજીકના દરિયાકાંઠેથી દરિયાનુ પાણી તાજા પાણીના જળાશયો અને જમીનમાં પ્રવેશવાનું શરૂ થયું છે.

ચાર હેક્ટયરના ખેતરમાં પહેલી વાર ડ્રિપ ઈરિગેશનથી ધાન પેદા કરવા માટે લા ફાજિયાનાએ દુનિયાની ટોચની માઈક્રો-ઈરિગેશન કંપની નેટાફિમ થી ગઠબંધન કર્યો છે. જઓ કે આ સિસ્ટમ ખૂબ ખર્ચાળ છે.  આ પશુ ચારો અને બીજા સસ્તા પાકને પૈદા કરવા માટે ખર્ચીલુ પડશે. નેટાફિમના એક કરવી પડશે.  આ સરકારને તેની ક્ષમતાઓને સમજવી પડશે અને તેમા આવનારા ખર્ચમાં પણ મદદ કરવી પડશે. 

તેનાથી ખેડૂત પાણી બચાવવા ઉપરાંત આ ખેડૂત મજૂરો પર કરવઆમાં આવેલા ખર્ચને પણ ઓછુ કરશે. ડ્રિપ ઈરિગેશનમાં એક એકર જમીનની સિંચાઈને બે થી અઢી કલાક લાગે છે. જયારે કે ફ્લડ ઈરિગેશનમાં ચારથી પાંચ કલાક. આ રીતે બે થી અઢી કલાકની વીજળી બચશે. 

ભવિષ્યની ખેતીમાં, ઓછા સંસાધનોથી વધુ ઉપજ લેવી પડશે. પછી ભલે તે ડિપ ઈરિગેશન જેવી હાઇટેક રીત હોય કે પછી જૈનના ભૂંગરૂ જેવુ ઈનોવેશન. પાણીની અછતનો સામનો કરી રહેલ  વિશ્વમાં અનાજ ઉત્પાદન કરતાં સ્માર્ટ ફાર્મિંગ વધુ મહત્વનું છે. આ જ એક ટિકાઉ અર્થતંત્રનો પાયો બનાવશે.

ગુજરાતના પાટણ જિલ્લામાં જૈનને મહિલાઓનું એક જૂથ જોવા મળ્યુ. તે મહિલાઓએ તેમને ઘેરી લીધા હતા. . જૈન યાદ કરે છે, "તેમાંથી એકની આંખોમાં આંસુ હતા. તેણે મને કહ્યું, તમે મારા પુત્રને મને પાછો આપ્યો. તે કામની શોધમાં ઘરમાંથી ગયો હતો, પરંતુ હવે પાછો ફર્યો છે. હવે અમે વર્ષમાં બે વાર નવો પાક પેદા કરી શકીએ છીએ."

-------------

આ લેખ બીબીસી ફ્યુચર અને બીબીસી વર્લ્ડ ન્યુજના મલ્ટીમીડિયા સીરિઝ  BBC Follow the Food નો એક ભાગ છે.  BBC Follow the Food ની બીજી સીરિઝમાં અમે આ વાતની પડતાલ કરી રહ્યા છે. ખેતી-વાડી કેવી રીતે જળવાયુ પરિવર્તન, પર્યાવરણ નુકશાન, ઝડપથી વધતી વસ્તી અને કોવિદ-19ને કારણે ઉભા થહેલા પડકારોનો સામનો કરી રહી છે. આ વૈશ્વિક મહામારીએ અમારા ગ્લોબલ ફુડ સપ્લાય ચેનની સામે નવા પડકારો ઉભા કર્યા છે. BBC Follow the Food સીરીહ છ મહાદ્વીપમાં આ સમસ્યાઓને ઉભરતા સમાધાનોની શોધ લગાવે છે. તે ભલે હાઈટેક સમાધાન હોય કે પછી લો-ટેક. ભલે સ્થાનીક હોય કે ગ્લોબ. ભલે તે ખેડૂતોની તરફથી રજુ કરવામાં આવી  હોય કે પાક ઉગાડનારા તરફથી કે રિસર્ચરો તરફથી.