આ વર્ષે 15 ઓગસ્ટે ભારત તેની સ્વતંત્રતાના 75માં વર્ષમાં પ્રવેશ કરી રહ્યું છે. માર્ચ 2021 માં, ભારત સરકારે અમૃત મહોત્સવની જાહેરાત કરી હતી, જે માઇલસ્ટોનને યાદ કરવા માટે બે વર્ષ લાંબી દેશવ્યાપી પહેલ છે. 1947 થી ભારતની આર્થિક સફરમાં તેનો હિસ્સો ઉતાર-ચઢાવ જોવા મળ્યો છે. એકવાર "ત્રીજા વિશ્વનો દેશ" તરીકે ઓળખાતો, ગરીબ વિકાસશીલ રાષ્ટ્ર-રાજ્યો માટેનો શબ્દ જે હવે અવ્યવસ્થિત થઈ ગયો છે, ભારત હવે વિશ્વની સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાં સામેલ છે. જો કે, ભારત માટે હજુ ઘણી લાંબી મજલ કાપવાની છે.
અહીં 8 મુદ્દાઓમાં ભારતની આર્થિક યાત્રા પર એક નજર
-અનાજનુ ઉત્પાદન: અનાજમાં "સ્વ-નિર્ભરતા" હાંસલ કરવી એ સ્વતંત્ર ભારતની સૌથી મોટી સિદ્ધિ છે. 1950 અને 1960ના દાયકામાં ખાદ્ય સહાય મેળવવાથી લઈને ચોખ્ખો નિકાસકાર બનવા સુધી, ભારતે ખાદ્ય ઉત્પાદનમાં બદલાવ જોયો છે. કુલ ખાદ્ય ઉત્પાદન, જે 1950માં 54.92 મિલિયન ટન હતું, તે 2020-21માં વધીને 305.44 મિલિયન ટન થયું.
- ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ (GDP): ભારતની GDP સ્વતંત્રતા સમયે રૂપિયા 2.7 લાખ કરોડ હતી. 74 વર્ષ બાદ તે રૂપિયા 135.13 લાખ કરોડ સુધી પહોંચી ગઈ છે. ભારત હવે વિશ્વની 6ઠ્ઠી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા છે અને 2031 સુધીમાં ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવાના માર્ગે છે, બેન્ક ઓફ અમેરિકાના મતે. એક અસ્વીકાર્ય હકીકત એ છે કે 1991માં સુધારાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ ત્યારથી GDPમાં (સ્થિર ભાવે) 10 ગણો વધારો થયો છે.
- યુએસ ડોલરથી રૂપિયો: 2013ના એક લોકપ્રિય ફોરવર્ડથી વિપરીત જેણે US $1 થી રૂ 1નું પેગ કર્યું હતું, 1947માં એક US ડોલર રૂ. 3.30 જેટલો હતો. નોંધનીય છે કે, ભારતનો રૂપિયો યુ.કે. પાઉન્ડ સ્ટર્લિંગ માટે પેગ કરવામાં આવ્યો હતો, યુએસ ડૉલરને નહીં. ઓગસ્ટ 2022માં, US $1 બરાબર રૂ. 79.37 છે.
- ફોરેક્સ: ભારતનું ફોરેક્સ રિઝર્વ (વિદેશી ચલણ અને સોના જેવી અન્ય મિલકતો) 1950-51માં માત્ર રૂ. 1,029 કરોડ હતી. વાસ્તવમાં, ભારતના નીચા ફોરેક્સ રિઝર્વે આર્થિક સુધારાની શરૂઆત કરવામાં ઉત્પ્રેરક ભૂમિકા ભજવી હતી. 1991માં માત્ર $1.2 બિલિયન મૂલ્યના ફોરેક્સ રિઝર્વ સાથે, ભારત પાસે માત્ર 3 અઠવાડિયાની આયાત માટે ફાઇનાન્સ કરવા માટે પૂરતો સ્ટોક હતો. સુધારાની પ્રક્રિયા શરૂ થયાના ત્રણ દાયકા પછી, ભારતનું ફોરેક્સ રિઝર્વ હવે રૂ 46.17 લાખ કરોડ છે - જે વિશ્વનું પાંચમું સૌથી મોટું છે.
- ભારતીય રેલ્વે (રૂટની લંબાઈ): આઝાદીના શરૂઆતના વર્ષોમાં ભારત પાસે પહેલાથી જ સૌથી મોટી રેલ્વે લાઈન હતી. સ્વતંત્ર ભારતમાં, ભારતીય રેલ્વેએ તમામ રેલ ગેજને એકીકૃત કરવા, રેલ્વે લાઈનોનું વિદ્યુતીકરણ અને ઉત્તરપૂર્વ ભારતને મુખ્ય ભૂમિ સાથે જોડવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે. વધુમાં, રેલવે લાઇન 14,000 કિલોમીટરથી વધુ વિસ્તરી છે, જે 2022 સુધીમાં રૂટની લંબાઈમાં 67,956 કિલોમીટર સુધી પહોંચી ગઈ છે.
- રોડવેઝ (લંબાઈ): છેલ્લા 75 વર્ષોમાં રસ્તાઓ ઝડપથી વિસ્તર્યા છે. 1950 માં, સરકારી આંકડાઓ મુજબ, ભારતમાં માત્ર 0.4 મિલિયન કિલોમીટરના રોડવેઝ હતા, જે 2021 માં વધીને 6.4 મિલિયન કિલોમીટર થઈ ગયા છે. આ રોડવેઝની કુલ લંબાઈમાં 16 ગણો વધારો છે, જે ભારતના રોડ નેટવર્કને બીજા નંબરનું સૌથી મોટું બનાવે છે. દુનિયા.
-વીજળીની સુવિદ્યા(ગ્રામીણ વિસ્તારો): ગ્રામીણ ભારતને વીજળીની સુવિદ્યા પ્રદાન કરવી એ ભારતના સામાજિક-આર્થિક નીતિ ઘડતરના ધ્યેયો પૈકીનું એક છે. ઉર્જા મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, 1950માં માત્ર 3,061 ગામડાઓમાં જ વીજળી પહોંચી હતી. 2018માં, ભારત સરકારે જાહેરાત કરી હતી કે ભારતના તમામ ગામો – કુલ મળીને 5,97,464 – વીજળીકૃત થઈ ગયા છે. જો કે, ગામને વીજળીયુક્ત જાહેર કરવાના માપદંડને જોતાં - વીજળીની પહોંચ ધરાવતાં ગામમાં 10 ટકા પરિવારો, લાખો એવા છે જેઓ હજુ પણ વીજળી વિના જીવે છે.
- પ્રત્યક્ષ વિદેશી રોકાણ: પૂર્વ-ઉદારીકરણ 'લાયસન્સ રાજ' ભારતમાં, વિદેશી રોકાણ મર્યાદિત હતું જો અસ્તિત્વમાં ન હતું. 1948માં ભારતમાં કુલ વિદેશી રોકાણ ₹256 કરોડ હતું. જો કે, 1991ના ઉદારીકરણથી, FDI એ ભારતની આર્થિક વાર્તાનો મુખ્ય શબ્દ બની ગયો છે. 2020-21માં, ભારતે સીધા વિદેશી રોકાણમાં US$ 81.72 બિલિયનનું રેકોર્ડ મેળવ્યું.
