One nation one election - સંસદનું વિશેષ સત્ર બોલાવાયા બાદ અનેક પ્રકારની અટકળો શરૂ થઈ ગઈ છે. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ માટે બિલ લાવવા અથવા લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે કરાવવાની દરખાસ્ત લાવવાની ચર્ચામાં સૌથી વધુ ચર્ચા છે. આગામી વર્ષે યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી અને આ વર્ષે જ યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીને ધ્યાનમાં રાખીને વિપક્ષે એવી પણ આશંકા વ્યક્ત કરી છે કે મોદી સરકાર એક સાથે ચૂંટણી કરાવવા તરફ આગળ વધી શકે છે.
સંસદનું વિશેષ સત્ર બોલાવ્યા બાદ અનેક અટકળો શરૂ થઈ ગઈ છે. યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ માટે બિલ લાવવું અથવા લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે કરાવવાનો પ્રસ્તાવ લાવવાનો સૌથી વધુ ચર્ચિત મુદ્દો છે. આગામી વર્ષે યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી અને આ વર્ષે જ યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીને ધ્યાનમાં રાખીને વિપક્ષે એવી પણ આશંકા વ્યક્ત કરી છે કે મોદી સરકાર એક સાથે ચૂંટણી કરાવવા તરફ આગળ વધી શકે છે.
ભારતમાં, રાજ્યો અને કેન્દ્રમાં લોકશાહી પ્રણાલી છે, એટલે કે બંને સરકારો સીધી ચૂંટણી દ્વારા ચૂંટાય છે. જો આપણે રાજ્યો અને કેન્દ્રને એકસાથે જોઈએ તો દર વર્ષે ક્યાંક ને ક્યાંક ચૂંટણી થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, આ વર્ષે મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, તેલંગાણા, મિઝોરમ અને રાજસ્થાનમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી થવાની છે. , પછી આવતા વર્ષે લોકસભાની ચૂંટણી અને હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર અને અરુણાચલ પ્રદેશ જેવા રાજ્યોમાં ચૂંટણી યોજાવાની છે. આવી સ્થિતિમાં લાંબા સમયથી ચર્ચા ચાલી રહી છે કે શું આ તમામ ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજવામાં આવશે? ચાલો આને વિગતવાર સમજીએ.
શું શક્ય છે એક સાથે ચૂંટણી ?
જો આપણે એક સાથે ચૂંટણી યોજવાની શક્યતાઓ વિશે વાત કરીએ, તો તે એકદમ શક્ય છે. ભૂતકાળમાં પણ ઘણી વખત એક સાથે ચૂંટણી યોજાઈ છે. જો કે, સમય સાથે સરકારોના પતનને કારણે, તેમના સમયમાં તફાવત જોવા મળ્યો. હાલમાં કાયદામાં થોડો ફેરફાર કરીને ફરીથી એક સાથે ચૂંટણી યોજવામાં આવે છે. જો કે, જો 2024 માં લોકસભાની ચૂંટણી સાથે વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજવામાં આવે છે, તો ઉત્તર પ્રદેશ, હિમાચલ પ્રદેશ, કર્ણાટક, પંજાબ, ગુજરાત અને ગોવા જેવા રાજ્યોની સરકારોને ખૂબ જ ઓછા સમયમાં બરતરફ કરવી પડશે અને આ રાજ્યો ફરીથી બનશે. -એક-બે વર્ષમાં ચૂંટાઈ આવશે.ચૂંટણીનો સામનો કરવો પડશે.
4 વખત ચૂંટણી થઈ છે એક સાથે ચૂંટણી
વર્ષ 1947માં ભારતને આઝાદી મળ્યા બાદ, પ્રથમ ચૂંટણી વર્ષ 1951-52માં યોજાઈ હતી. ત્યારબાદ વિધાનસભા અને લોકસભાની ચૂંટણી એક સાથે યોજાઈ હતી. આ પછી પણ તમામ સરકારોએ તેમનો કાર્યકાળ પૂરો કર્યો, તેથી 1957, 1962 અને 1962માં વિધાનસભા અને લોકસભાની ચૂંટણી એક સાથે થઈ..
જોકે, 1967માં ઉત્તર પ્રદેશમાં ચૌધરી ચરણ સિંહના બળવાને કારણે સીપી ગુપ્તાની સરકાર પડી અને અહીંથી ચૂંટણીનું ગણિત પણ બગડી ગયું. ત્યાર બાદ 1971માં ઈન્દિરા ગાંધીએ લોકસભાની ચૂંટણી એક વર્ષ અગાઉ કરાવી હતી અને એક સાથે ચૂંટણીઓ ભૂતકાળ બની ગઈ હતી
હવે કાયદો શું કહે છે?
વર્ષ 2018માં જ્યારે પીએમ મોદીએ ફરી એક દેશ એક ચૂંટણીનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો ત્યારે કાયદા પંચે કેન્દ્ર સરકારને રિપોર્ટ સોંપ્યો હતો. આ ડ્રાફ્ટમાં કેટલાક ચૂંટણી કાયદા અને બંધારણમાં સુધારાની ભલામણ કરવામાં આવી હતી. રિપોર્ટ અનુસાર, અલગ-અલગ ચૂંટણીઓથી દેશના સંસાધનો અને નાણાંનો બગાડ થાય છે.
પંચે તેના અહેવાલમાં સ્વીકાર્યું હતું કે વર્તમાન નિયમો અનુસાર એક સાથે ચૂંટણી શક્ય નથી અને તેથી બંધારણમાં કેટલાક સુધારાની જરૂર છે. આ કમિશનના રિપોર્ટ અનુસાર બંધારણમાં ઓછામાં ઓછા 5 સુધારા કરવા પડશે.
ચૂંટણી પાછળ કેટલો ખર્ચ થશે?
એકવાર લોકસભાની ચૂંટણી યોજવા માટે સરકાર દ્વારા કરોડો રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવે છે. આ સિવાય દેશનું તમામ તંત્ર આ કામમાં બે-ત્રણ મહિના જ વ્યસ્ત રહે છે. એક રિપોર્ટ અનુસાર, 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં 60 હજાર કરોડ રૂપિયાથી વધુનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં ઉમેદવારો અને રાજકીય પક્ષોએ કરેલા ખર્ચનો પણ સમાવેશ થાય છે ચૂંટણી યોજવા માટે, કેન્દ્ર સરકારે EVM મશીનો, મતદાર યાદી તૈયાર કરવા, મતદાન પક્ષોની તાલીમ, મતદાન પક્ષોના પરિવહન, તેમના ભોજનની વ્યવસ્થા અને કેન્દ્રીય દળોની નિમણૂક પર નાણાં ખર્ચવા પડે છે.
રાજ્યની વિધાનસભા ચૂંટણી વખતે પણ આ નાણાં કેન્દ્રીય ચૂંટણી પંચ દ્વારા ખર્ચવામાં આવે છે. નગરપાલિકાની ચૂંટણીઓમાં એવું જોવા મળે છે કે એક સાથે અનેક પદો માટે ચૂંટણી યોજાય છે, જેમાં અનેક પ્રકારના ખર્ચાઓ બચી જાય છે. આવી સ્થિતિમાં દેશના તમામ રાજ્યોમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે કરાવીને નાણાં બચાવવાના પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે. 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ઓડિશામાં એક સાથે ચૂંટણી યોજાઈ હતી.
સરકાર અધવચ્ચે પડી જશે તો શું થશે?
એક સાથે ચૂંટણી કરાવવામાં આ સૌથી મોટી સમસ્યા છે. જો કોઈપણ રાજ્યમાં ત્રિશંકુ વિધાનસભા હોય અથવા સરકાર અધવચ્ચે પડી જાય તો આ ક્રમ ફરી તૂટી શકે છે. આ માટે કાયદા પંચે પોતાના સૂચનોમાં કહ્યું હતું કે આવી સ્થિતિમાં ફરીથી ચૂંટણી પહેલા સરકાર બનાવવા માટે વધારાની તકો આપવી જોઈએ. આ ઉપરાંત એવું પણ સૂચન છે કે તમામ રાજ્યોમાં એક સાથે બે તબક્કામાં ચૂંટણી યોજવી જોઈએ, જેથી વર્તમાન સમયની સરખામણીમાં ખર્ચ અડધો કરી શકાય.
