ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે તાજેતરમાં ટકરાવને રોકવાની સમજૂતીના થોડાદિવસ પછી પણ દક્ષિણ એશિયાઈ પડોશીઓના સંબંધોમાં તનાવ કાયમ છે. 7 મે ના રોજ ભારતે પાકિસ્તાન અને PoK માં હવાઈ હુમલા કર્યા. જે કાશ્મીરના પહેલગામમા પર્યટકો પર થયેલ એક ઘાતક આતંકી હુમલાનો જવાબ હતો. પાકિસ્તાને આ હુમલામાં પોતાની સંડોવણીનો ઇનકાર કર્યો છે. આ પછી, બંને દેશો વચ્ચે 4 દિવસ સુધી ભારે ગોળીબાર અને હવાઈ લડાઈની ઘટનાઓ બની, જ્યાં સુધી શનિવારે અચાનક લડાઈ બંધ કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી.
પરિસ્થિતિ હજુ પણ સામાન્યથી ઘણી દૂર
યુદ્ધવિરામ પછી, ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે LoC ની આસપાસના શહેરોમાં જીવન ધીમે ધીમે સામાન્ય થઈ રહ્યું છે. પરંતુ બંને દેશો વચ્ચેની પરિસ્થિતિ હજુ પણ સામાન્ય નથી. યુદ્ધવિરામ પહેલા, ભારતે પાકિસ્તાન વિરુદ્ધ અનેક રાજદ્વારી પગલાં લીધાં હતા, જેમાં સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરવી, વિઝા અવરોધિત કરવા અને વેપાર બંધ કરવાનો સમાવેશ થાય છે. જવાબમાં, પાકિસ્તાને પણ ભારતીયો માટે વિઝા સ્થગિત કરીને, વેપાર પર પ્રતિબંધ મૂકીને અને ભારતીય ફ્લાઇટ્સ માટે તેના હવાઈ ક્ષેત્રને બંધ કરીને વળતો પ્રહાર કર્યો. ઉલ્લેખનીય છે કે આમાંથી કોઈ પણ પ્રતિબંધક પગલાં હજુ સુધી કોઈપણ દેશ દ્વારા પાછા ખેંચવામાં આવ્યા નથી. આવો પહેલગામ હુમલા પછી જાહેર કરાયેલા આ 5 પગલાંઓની સ્થિતિ જોઈએ:
1: સિંધુ જળ સંધિ પર રોક
ભારતના પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ સોમવારે રાષ્ટ્રના નામે સંબોધનમાં હુમલા પર પોતાની પહેલી સાર્વજનિક ટિપ્પણીમાં કહ્યુ, 'ભારતનુ વલણ બિલકુલ સ્પષ્ટ છે. આતંક અને વાતચીત સાથે નથી ચાલી શકતા. પાણી અને લોહી એક સાથે નથી વહી શકતા ઉલ્લેખનીય છે કે વિશ્વ બેંકની મધ્યસ્થી હેઠળ 1960 માં હસ્તાક્ષર કરાયેલ આ સંધિ સિંધુ નદી બેસિનની 6 નદીઓના પાણી વહેંચણીને નિયંત્રિત કરે છે. આ સંધિ બંને દેશો વચ્ચેના બે યુદ્ધોમાંથી બચી ગઈ છે અને તેને સરહદ પારના પાણી વ્યવસ્થાપન માટે એક મોડેલ માનવામાં આવતું હતું, પરંતુ ગયા મહિને તેના સસ્પેન્શનથી પરિસ્થિતિ બદલાઈ ગઈ.
પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાન શાહબાઝ શરીફે અગાઉ કહ્યું હતું કે તેઓ ભારત સાથે પાણીના મુદ્દાને શાંતિપૂર્ણ વાતચીત દ્વારા ઉકેલવામાં માને છે. પરંતુ ભારતના આ નિર્ણયથી રાજદ્વારી સ્તરે મોટો ફેરફાર થયો છે. પાકિસ્તાન તેની ખેતી અને નાગરિક પાણી પુરવઠા માટે આ નદીઓ પર ખૂબ આધાર રાખે છે. પાકિસ્તાન કહે છે કે પાણીને હથિયાર બનાવી શકાય નહીં. જો ભારત હાલના અને સંભવિત માળખાઓ દ્વારા સિંધુ નદીના પાણીના પ્રવાહને નિયંત્રિત કરવાનું શરૂ કરે છે, તો સૂકા મોસમ દરમિયાન તેની પાકિસ્તાન પર નોંધપાત્ર અસર પડી શકે છે.
2: વિઝા સસ્પેન્શન અને રાજદ્વારીઓની હકાલપટ્ટી
ભારતે તેના બદલાની કાર્યવાહીના ભાગ રૂપે પાકિસ્તાન સાથેના રાજદ્વારી સંબંધોને ઘટાડી દીધા. તેણે તમામ પાકિસ્તાની રાજદ્વારીઓની હકાલપટ્ટી કરી. તેમને પર્સોના નોન ગ્રેટા (અનિચ્છનીય) જાહેર કર્યા અને ઇસ્લામાબાદમાં તેના હાઇ કમિશનમાંથી તેના સંરક્ષણ સલાહકારોને પાછા ખેંચવાની જાહેરાત કરી. પાકિસ્તાને પણ આવા જ પગલાં લીધાં. બંને દેશોએ પોતપોતાના ઉચ્ચ કમિશનમાં સ્ટાફની સંખ્યામાં ઘટાડો કર્યો. વધુમાં, બંને દેશોએ એકબીજાના નાગરિકો માટે લગભગ તમામ વિઝા સ્થગિત કરી દીધા.
૩: અટારી-વાઘા સરહદ બંધ
ભારતે પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા સામે કાર્યવાહી કરી અને અટારી સરહદ બંધ કરી દીધી, અને તેના થોડા સમય પછી, પાકિસ્તાને પણ વાઘા સરહદ બંધ કરવાની જાહેરાત કરી. ઉલ્લેખનીય છે કે હાલમાં બંને દેશો વચ્ચે પરિવહનનો આ એકમાત્ર માર્ગ છે. બંને દેશોએ શરૂઆતમાં પોતાના નાગરિકોને પાછા ફરવા માટે લગભગ એક અઠવાડિયાનો સમય આપ્યો હતો, પરંતુ બાદમાં આ સમયમર્યાદા લંબાવવામાં આવી હતી. ભારતીય વિદેશ સચિવ વિક્રમ મિશ્રીએ ગયા અઠવાડિયે પત્રકારોને જણાવ્યું હતું કે આગામી સૂચના સુધી સસ્પેન્શન યથાવત રહેશે.
4 : એરસ્પેસ બંધ કરવું
ભારત સાથેના તણાવને વધુ વધારતા, પાકિસ્તાને ભારતીય ફ્લાઇટ્સ માટે તેના હવાઈ ક્ષેત્રને સંપૂર્ણપણે બંધ કરવાની જાહેરાત કરી. આ પછી, ભારતે પણ પાકિસ્તાની ફ્લાઇટ્સ, લશ્કરી અને વ્યાપારી બંને, માટે તેના હવાઈ ક્ષેત્રને બંધ કરીને બદલો લીધો. પરિણામે, આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ્સને હવે લાંબા અને વધુ ખર્ચાળ ડાયટ્યુર લેવા પડે છે, જેના કારણે મુસાફરીનો સમય અને ઇંધણ ખર્ચ બંનેમાં વધારો થાય છે. પાકિસ્તાનની વર્તમાન નાણાકીય સ્થિતિને ધ્યાનમાં લેતા, આ તેના માટે ખૂબ જ ઘાતક સાબિત થઈ રહ્યું છે.
5 : તમામ પ્રકારના વેપાર પર પ્રતિબંધ
બંને દેશોએ તમામ પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ વેપાર પણ સ્થગિત કરી દીધો છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે ભારત પર તેની અસર ઓછી થશે કારણ કે તે પાકિસ્તાનથી વધુ આયાત કરતું નથી. પરંતુ પાકિસ્તાન માટે આ એક મોટી સમસ્યા છે. પહેલેથી જ ઊંચા ફુગાવા અને નબળા અર્થતંત્રનો સામનો કરી રહેલા પાકિસ્તાનને ભારતમાંથી વેપાર માર્ગો અને મહત્વપૂર્ણ માલ, જેમ કે કાચા માલ અને દવાઓની ઍક્સેસ ગુમાવવાથી વધુ દબાણનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
તણાવ જલ્દી સમાપ્ત થવાની શક્યતા નથી.
યુદ્ધવિરામથી અથડામણો બંધ થઈ ગઈ છે, પરંતુ જો આ કડક પગલાં ચાલુ રહેશે તો ભારત-પાકિસ્તાન સંબંધોમાં તણાવ ઓછો થવાની શક્યતા ઓછી છે. બંને દેશો વચ્ચે વિશ્વાસનો અભાવ અને આ પ્રતિબંધોના આર્થિક અને સામાજિક પ્રભાવોએ પરિસ્થિતિને વધુ જટિલ બનાવી છે. ભારતે સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે જ્યાં સુધી પાકિસ્તાન આતંકવાદીઓને આશ્રય આપવાનું બંધ ન કરે ત્યાં સુધી તેની સાથે કોઈપણ પ્રકારની વાતચીત કરી શકાશે નહીં. તે જ સમયે, પાકિસ્તાન આતંકવાદીઓ સામે કોઈ કાર્યવાહી કરવાના મૂડમાં હોય તેવું લાગતું નથી.
